Νεότερη Ιστορία
Οι κάτοικοι της Νέας Αγχιάλου κατάγονται από την Αγχίαλο της Ανατολικής Ρωμυλίας, σημερινή επαρχία της Βουλγαρίας.
Ανατολική Ρωμυλία
Ανατολική Ρωμυλία είναι η ονομασία που δόθηκε, από την συνθήκη του Βερολίνου τον Ιούλιο του 1878, στην περιοχή της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που αντιστοιχεί στη Βόρειο Θράκη. Η ονομασία δόθηκε προφανώς εξ αιτίας του ελληνικού στοιχείου, που ήταν η πλειοψηφία στην περιοχή και κατείχε τα σκήπτρα της πνευματικής, οικονομικής και εμπορικής ζωής.
Με τη συνθήκη του Βερολίνου βάση εθνολογικών κριτηρίων ιδρύονται δύο ηγεμονίες: Η Βουλγαρία ως ανεξάρτητο κράτος, φόρου υποτελής στο Σουλτάνο, βορείως του όρους Αίμου και η Ανατολική Ρωμυλία στη Βόρειο Θράκη ως αυτόνομη περιοχή στην επικυριαρχία του Σουλτάνου.
Το 1885 οι Βούλγαροι εκμεταλλευόμενοι την ανικανότητα της τουρκικής ηγεσίας και την ανοχή των Μεγάλων Δυνάμεων προσαρτούσαν αυθαίρετα την Ανατολική Ρωμυλία στη Βουλγαρία. Η Σερβία κηρύσσει πόλεμο κατά της Βουλγαρίας και νικιέται. Η Ελλάδα της αντιδρά με επιστράτευση, αλλά η επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων που απέκλεισαν τον Πειραιά, αποτρέπουν αποτελεσματική κινητοποίηση. Από τότε αρχίζει η εφαρμογή προγράμματος για τον αφελληνισμό της περιοχής με κάθε μέσο. Μια προσπάθεια που δεν θα σταματήσει για σαράντα ολόκληρα χρόνια, μέχρι ότου διωχτούν όλοι οι ελληνικοί πληθυσμοί. Σ’ αυτή την προσπάθεια των Βουλγάρων, το τραγικότερο θύμα ήταν η Αγχίαλος.
Η Αγχίαλος της Ανατολικής Ρωμυλίας
Η Αγχίαλος στη Αρχαία Ελλάδα υπήρξε αποικία των Μηλισίων. Ιδρύθηκε τον 5ο αιώνα π.Χ. πάνω σε μικρή χερσόνησο στον κόλπο του σημερινού Πύργου της Βουλγαρίας στη Μαύρη Θάλασσα.
Η Αγχίαλος από τους αρχαίους χρόνους ήταν ανεξάρτητη πόλη με δικούς της νόμους και νομίσματα. Ο Απόλλωνας ήταν ο πολιούχος θεός και ο «Μιλήσιος Βούς» κοσμούσε τα νομίσματά της.
Στη Ρωμαϊκή εποχή ακολουθούσε την τύχη των άλλων ελληνικών πόλεων και ονομάστηκε «Ουλπία ή Ουλπιανή Αγχίαλος» από το οικογενειακό όνομα του αυτοκράτορα
Τραϊανού.
Κατά την Βυζαντινή περίοδο ονομαζόταν Αχελώ, όνομα που φτάνει μέχρι τις μέρες μας σαν παραφθορά. Το όνομα Αγχίαλος σημαίνει πόλη κοντά στη θάλασσα και είναι σύνθετη: άγχι-αλός, άγχι = πλησίον αλς-αλός= θάλασσα.
Και πράγματι η Αγχίαλος χαρακτηριζόταν σαν «Νύμφη της Μαύρης Θάλασσας». Εκείνη την περίοδο υπήρξε μεγάλη ανάπτυξη, ιδιαίτερα στο εμπόριο μιας και οι Αγχιαλίτες διενεργούσαν εξαγωγικό εμπόριο με τη Βενετία και τη Γένοβα. Η Αγχίαλος ήταν το κέντρο άμυνας των βυζαντινών βορείων συνόρων, μιας και χαρακτηριζόταν από τις ισχυρότερες πόλεις κοντά στην Κωνσταντινούπολη.
Νεότερη Ιστορία
Η πόλη διατήρησε δυόμισι χιλιάδες χρόνια τον ελληνικό της χαρακτήρα παρά το πέρασμα των αιώνων, που έφερε πάνω τις ακμές και παρακμές, καταστροφές και υποταγές.
Για τα διακόσια τουλάχιστο τελευταία χρόνια έχουμε ακόμη τη ζωντανή παράδοση που μιλά γι’ αυτό καθαρά. Με τη προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Βουλγαρία (1885), η Αγχίαλος έγινε βουλγαρική επαρχία. Όμως και τότε οι Αγχιαλίτες συνέχιζαν να θεωρούν τον εαυτό τουρ ρωμιό.
Οι κάτοικοι της Αγχιάλου ήταν 6000 περίπου. Εκτός από τους Έλληνες, που ήταν το μεγαλύτερο μέρος, είχε και Βούλγαρους και αρκετούς Τούρκους και τσιγγάνους. Πέρα από τους ντόπιους είχαν εγκατασταθεί στην Αγχίαλο και Έλληνες από άλλα μέρη όπως Μεσήμβρια, Σωζόπολη, Πύργο, Κρήτη... Αυτό μπορεί να τεκμηριωθεί αν εξετάσει κανείς τα επίθετα τους, τα οποία άλλοτε υποδήλωναν την καταγωγή τους και άλλοτε το επάγγελμά τους π.χ. Τζουμερκιώτης (από τα Τζουμέρκα), Λασκαράκης (από τη Κρήτη), Μεσημβρινός (από την Μεσέμβρια).
Η κύρια ασχολία των Αγχιαλιτών ήταν η αμπελουργία, το εμπόριο, α αλατοπαραγωγή, η ναυτιλία και το ψάρεμα. Χωρίζοντας σε δύο κοινωνικές τάξεις: τους «Τσορμπατζήδες» δηλαδή τους προύχοντες και τους «Μπανταράκηδες» δηλαδή τον απλό λαό. Στην Αγχίαλο μπήκαν πολύ νωρίς οι μικροαστικές συνήθειες. Η μόδα ήταν κατ’ ευθείαν από το Παρίσι. Η συμπεριφορά τους και κάθε τους εκδήλωση ήταν μοντέρνα. Όλα αυτά όμως αδυνάτισαν το δεσμό με την παράδοση.
Ο Αγχιαλίτης ήταν καλός και φιλήσυχος. Πολύ εργατικός και προοδευτικός στη δουλειά του. Κοινωνικός, χωρατατζής, γλετζές. Οι καλλιτεχνικές του ικανότητες επικεντρώνονταν προπάντων στο χορό, στο τραγούδι και στο θέατρο. Βαθιά δημοκρατικός. Ξακουστό παλικάρι και πατριώτης. Όσον αφορά τη γυναίκα, συμμετείχε με τη δραστηριότητά της παντού και είχε ξεχωριστή θέση στο σπίτι και στην κοινωνία.
Όταν έφτασαν εδώ οι πρόγονοί μας, τους παραχωρήθηκε γη 54000 στρεμμάτων από την Ελληνική Κυβέρνηση. αγορασμένα από ένας τοπικό τσιφλικά, αλλά μόλις τα 34000 στρέμματα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν καθώς τα υπόλοιπα ήταν βούρκος και έλη.
Λόγω των ελών αντιμετώπισαν τρομερά προβλήματα ελονοσίας και αιματουρίας με συμπτώματα το μελάνιασμά του προσώπου και τη διόγκωση της σπλήνας. Συνολικά οι νεκροί γέμισαν δύο νεκροταφεία των δέκα στρεμμάτων το καθένα. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που έφυγαν και άλλοι που επέστρεψαν πίσω στη Βουλγαρία.
Κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η Νέα Αγχίαλος καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Ιταλούς (27 Απριλίου 1943, τρεις ημέρες μετά το Πάσχα). Λίγα χρόνια αργότερα (2 Μαρτίου 1948), κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, η πόλη ξανακαταστράφηκε από τους αντάρτες.
Δεν πέρασαν λίγα χρόνια από το τελευταίο χτύπημα της μοίρας, η φυλλοξέρα κατέστρεψε όλη την παραγωγή σταφυλιών στην περιοχή (περίπου 4000 στρέμματα). Οι κάτοικοι σκέπτονταν να αγοράσουν τον Αμερικάνικο τύπο σταφυλιού μα ήταν αβάσταχτα ακριβός.
Το 1954, χτύπησε τη πόλη ο Εγκέλαδος. Ο καταστροφικός σεισμός έκανε να καταρρεύσει το μεγαλύτερο μέρος της πόλης. Παρά τις κακουχίες όμως, κατόρθωσαν να επιβιώσουν.
Αναμφισβήτητα η ζωή στην Ελλάδα, δύσκολη όπως ήταν, άλλαξε πολλά πράγματα τα οποία επηρέασαν τον χαρακτήρα των κατοίκων. Παρ’ όλα αυτά όμως παρέμειναν πολλά στοιχεία της τοπικής ιδιοτυπίας στη νοοτροπία των κατοίκων τα οποία μεταδίδουν στους κατοίκους της Θεσσαλίας.